Pierwszym w historii odrodzonego samorządu udanym połączeniem gmin był przypadek miasta i gminy wiejskiej Zielona Góra.
Gmina wiejska to był obszerny rogal otaczający miasto – z siedzibą urzędu zlokalizowaną w mieście. Sądzę, że wyrywkowy choćby opis tego procesu mógłby stanowić dla nas ważną inspirację. Dlatego poniżej trochę szczegółów na ten temat.
Podstawową ideą towarzyszącą działaniom miasta Zielona Góra było, po pierwsze, dotarcie do ogółu mieszkańców gminy wiejskiej ze szczegółową informacją o tym, jak się zmienią warunki ich życia oraz obsługi przez administrację publiczną, a po drugie – zapewnienie osób zatrudnionych w urzędzie gminy wiejskiej i jej jednostkach organizacyjnych, że nie tylko nie stracą pracy, ale także, że ich warunki zatrudnienia nie ulegną pogorszeniu.
Krótko mówiąc chodziło o zapewnienie ich, że nie tylko na połączeniu nie stracą, ale – podobnie jak mieszkańcy miasta – zyskają. Jak się okazało, informacje te dotyczyły bardzo wielu różnych dziedzin i środowisk. Zostały one zawarte w tzw. Kontrakcie Zielonogórskim, który – szeroko omawiany i komentowany – stał się częścią deklaracji przyjętej w formie uchwały przez Radę Miasta Zielona Góra. W tej i drugiej jeszcze deklaracji rada miasta opisała, jak będzie funkcjonować miasto po powiększeniu, przyjmując wiele opisanych niżej zobowiązań.
Po pierwsze zapewniono, że z dotychczasowego terenu gminy Zielona Góra zostanie utworzona dzielnica, której statut będzie skonstruowany zgodnie z założeniami, które stanowią m.in. o:
1. Zakresie działania Dzielnicy
2. Sprawach, w których Dzielnica będzie mogła wnioskować do Rady Miasta i miejskich jednostek organizacyjnych.
3. Sprawach, w których Dzielnica będzie upoważniona do przedstawiania wiążących opinii.
4. Komisjach konkursowych działających w urzędzie miasta, w których będzie uczestniczył przedstawiciel Dzielnicy.
5. Współdziałaniu z organami i jednostkami miasta.Zakresie działania Dzielnicy.
Poza tym zadeklarowano, że:
1. Rada Dzielnicy będzie liczyła 15 osób, a wszyscy jej radni będą otrzymywać dietę.
2. Obsługa mieszkańców dotychczasowej gminy wiejskiej będzie prowadzona w budynku dotychczasowego urzędu gminy, który po połączeniu będzie stanowił siedzibę Rady Dzielnicy.
3. Likwidacja Dzielnicy będzie możliwa wyłącznie za zgodą Rady Dzielnicy.
Ponadto w Kontrakcie Zielonogórskim i deklaracjach Rady Miasta stwierdzono m.in., że:
1. Zostaną zachowane dotychczasowe sołectwa, a ich nazwy nie ulegną zmianie.
2. Wszystkie sołectwa gminy wiejskiej znajdą się w jednym nowo utworzonym okręgu wyborczym, co zapewni reprezentację gminy w nowej radzie.
3. Zostanie utrzymana sieć szkół oraz placówek oświatowych, a także dowóz dzieci do szkół.
4. Co najmniej przez 8 lat zostaną w dotychczasowej formie zachowane: samorządowe instytucje kultury, zasady funkcjonowania świetlic wiejskich oraz finansowanie rad sołeckich na spotkania integracyjne mieszkańców.
5. Nauczyciele w tych szkołach utrzymają dotychczasowe wynagrodzenie (uwzględniające dodatki wiejskie).
6. Nie będzie opłat za 10-godzinny pobyt dzieci w przedszkolach.
7. Wszyscy pracownicy Urzędu Gminy Zielona Góra, Komunalnego Zakładu Gospodarczego, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej zostaną przejęci z zagwarantowaniem zatrudnienia przez co najmniej 8 lat.
8. Będzie utrzymane finansowanie Ochotniczych Straży Pożarnych oraz wsparcie finansowe dla sołtysów i rad sołeckich oraz organizacji pozarządowych.
9. Zostaną określone alternatywne źródła finansowania działalności środowiska wiejskiego i rolników w związku ze zmianą statusu miejscowości z wiejskiego na miejski.
10. Utrzymane zostanie prawo do hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu w miejscowościach dzisiejszej Gminy Zielona Góra.
11. Z corocznego Budżetu Obywatelskiego nie mniej niż 20% jego wysokości przekazanych zostanie do sołectw dzisiejszej Gminy Zielona Góra.
12. Mieszkańcy nie będą obciążani kosztami dokumentów prawnych związanych ze zmianami w księgach wieczystych.
13. Nie będzie konieczności wymiany dowodów osobistych i dowodów rejestracyjnych.
14. Stawki podatków zostaną zrównane do niższego poziomu (tu szczegółowe wyliczenie jakie to będą stawki).
15. Będzie prowadzona jednolita polityka taryfowa odnośnie wody i ścieków.
16. Ceny biletów MZK zostaną obniżone od cen obowiązujących w mieście.
17. W okresie 5 lat kwota równa spodziewanemu bonusowi finansowemu za połączenie (ok. 100 mln zł) zostanie przeznaczona na rozwój dotychczasowej gminy wiejskiej.
18. Będą kontynuowane zadania ujęte w Wieloletniej Prognozie Finansowej gminy wiejskiej.
19. W dwóch miejscowościach zostanie wybudowana sieć kanalizacyjna o wartości 24,5 mln zł.
20. W latach 2015-2018 zostanie wybudowana sieć dróg rowerowych (tu wykaz tych dróg).
Do pełnego katalogu tych zobowiązań dochodzono stopniowo. Pierwsza ich część została zaprezentowana w czerwcu 2013 r. Oficjalna prezentacja miała miejsce we wrześniu tegoż roku. Na tej prezentacji nieliczna reprezentacja radnych gminy Zielona Góra demonstrowała swój sprzeciw wobec połączenia.
Jednak temat żył. W szczególności o zamiarach miasta przy wielu okazjach mówił prezydent, przedstawiając je w różnorodnych, dostępnych w internecie prezentacjach. Z tego zapewne powodu w gminie ukonstytuowała się grupa inicjatywna przeciwników połączenia, którzy – zgodnie z niedawno wprowadzonym art. 4c ustawy o samorządzie gminnym – doprowadzili do referendum w sprawie ewentualnego połączenia. Odbyło się ono 18. maja 2014 r. Ku powszechnemu zaskoczeniu wynik referendum był przeciwny od intencji organizatorów, bowiem 53% jego uczestników opowiedziało się za połączeniem.
Jest dla mnie oczywiste, że ten wynik, to w największym stopniu efekt zabiegów zielonogórzan i prezydenta miasta oraz opisanych wyżej deklaracji rady miasta. W ten sposób bowiem usunięto, albo przynajmniej istotnie zredukowano główny powód niechęci do połączenia: strach przed niepewną przyszłością.
Ze względu na 55% frekwencję, radzie gminy trudno już było zignorować ten wynik i przy drugim podejściu – 14. lipca 2014 wyraziła zgodę na połączenie. W tym samym dniu rada miasta przyjęła kolejną deklarację precyzującą zamierzenia wobec powiększonego miasta. Decyzja kolejnych czynników administracyjnych mogła więc już być tylko jedna. Obie gminy zostały połączone od 1. stycznia 2015 roku.
To oczywiście nie oznacza, że na tym skończyły się kłopoty. Praktyka pokazała bowiem, że problemów związanych z przeprowadzeniem fuzji jest co nie miara. Pracowało nad nimi 13 zespołów roboczych. To w szczególności obrazuje stopień komplikacji zagadnienia oraz – niestety – brak profesjonalizmu, z jakim my do tej sprawy podchodzimy. Dzięki temu jednak powstał zasób doświadczeń, z którego przyszłe łączące się gminy – także i my – mają szanse skorzystać.
Zgodnie z przepisami, po połączeniu gmin następuje rozwiązanie obu ich rad i ponowne wybory. W tym przypadku rad nie trzeba było rozwiązywać, gdyż ich kadencja skończyła się w listopadzie 2014 r. Przeprowadzone z pewnym opóźnieniem wybory dotychczasowy prezydent – Janusz Kubicki wygrał w pierwszej turze. Zanim do tego doszło były też i zdarzenia humorystyczne.
Oto do wyborów funkcję Rady Miasta pełnił jednoosobowo dotychczasowy przewodniczący rady. Odbywał on regularne publiczne sesje, na których sam zgłaszał i jako rada rozpatrywał wnioski oraz podejmował uchwały. Można to było obserwować w telewizji.
